Afgelopen februari ben ik geregeld op stap geweest om spreeuwen te fotograferen. De eerste keer dat ik een spreeuwenzwerm tegenkwam was min of meer toeval. Ik was in het Haaksbergerveen wezen fotograferen en op weg naar huis. Terwijl ik nog geniet van de wandeling door het veen zie ik plotseling een groepje spreeuwen laag over de weg vliegen. Ik volg ze met mijn ogen en zie dat ze zich aansluiten bij een grotere groep spreeuwen.
Ik zet de auto aan de kant en stap uit. Binnen korte tijd zie ik van meerdere kanten groepjes spreeuwen aan komen vliegen en de zwerm groeit gestaag door. En wat een schouwspel voltrekt zich dan voor mijn ogen. De grote groep spreeuwen vliegt en beweegt als één geheel. In golvende bewegingen dansen ze door de lucht. De mooiste vormen verschijnen. Ik geniet en mijn camera maakt overuren. Plotseling is het voorbij. Ze storten als door een slurf naar beneden en verdwijnen in het riet. Binnen tien seconden is de show over.
De volgende drie avonden op rij ga ik terug om te genieten, foto's te maken en me te verwonderen hoe het kan dat individuele spreeuwen zo mooi als een geheel kunnen bewegen. De ingewikkelde patronen in de lucht zien eruit alsof ze door één organisme worden gevormd. Het is een indrukwekkend schouwspel. Maar dit was pas het begin van het spreeuwen spektakel.
Nog geen twee weken later sta ik eind van de middag in Veenwouden in Friesland. Hier is een megazwerm gezien van ongeveer 200000 spreeuwen. Ik ben er vroeg en het eerste half uur is er geen spreeuw te bekennen. Ik begin wat teleurstelling te voelen. Hiervoor heb ik geen 200 kilometer gereden ! Maar dan zie ik enkele kleine groepjes spreeuwen voorbij vliegen. Zo begon het ook in het Haaksbergerveen.
En dan voltrekt zich een wonder. Van alle kanten komen kleine en grote groepen spreeuwen aangevlogen. Binnen 10 minuten is de lucht zwart van de spreeuwen. Vogels zover het oog reikt. Niet één groepje zoals in het Haaksbergerveen, maar soms wel tien gigantisch grote groepen die tegelijk door de lucht dansen. Dan weer apart van elkaar, dan weer in een megagroep. Het schouwspel is zo indrukwekkend dat ik niet weet waar ik moet beginnen met fotograferen. Als de vogels over je heen vliegen dan klinkt er een luid gezoem. Duizenden vogelvleugels die bewegen en geluid maken.
Het is onvoorstelbaar dat de spreeuwen elkaar in de lucht niet massaal raken en neerstorten.
Uit onderzoek blijkt echter dat de spreeuwen elkaar in een zwerm vrijwel nooit raken. Ze vliegen met een constante snelheid van 36 km/uur, letten hierbij op de 6 verschillende vogels die direct naast hun vliegen en passen hier de bewegingen op aan. Als er dus één vogel door welke reden ook een afwijkende koers vliegt volgt de omgeving onmiddellijk dezelfde route. Alsof je in een moderne auto met automatische afstandsbegrenzer van je voorganger zit die tevens de midden- en zijlijn van de weg in de gaten houdt.
Een kleine beweging van het individu trekt dan als een golfbeweging door de hele groep, waardoor de indrukwekkende patronen ontstaan.
Ik sprak met een aantal vogelaars in Veenwouden die me vertelden dat ze toch geregeld dode spreeuwen op de grond vonden met beschadigingen aan de vleugels. Toeval ? Slachtoffers van roofvogels of vossen ? Of toch trauma doordat ze tegen elkaar aan komen tijdens de vlucht. Ik weet het niet maar kan me gezien de enorme aantallen vogels en de onvoorspelbaarheid van de vlucht bijna niet voorstellen dat er geen ongelukken gebeuren.
Van de andere kant, ik heb een groot aantal filmpjes die ik gemaakt heb in slow-motion bekeken maar zie nergens vogels ongecontroleerd uit de zwerm naar beneden storten. Kortom ik weet het niet.
Wat veelvuldig gebeurd is dat de zwerm belaagt wordt door roofvogels. Zowel voor slechtvalken als sperwers is het een vliegend banket. Tegelijkertijd is de grootte van de zwerm de bescherming van de individuele vogel. Regelmatig zie je roofvogels vol in de zwerm duiken, maar heel vaak gaat de aanval mis. Als je het geluk hebt om dit een keer mee te maken is het een boeiend schouwspel om naar te kijken. In het filmpje hieronder komt er op een gegeven moment links onder in het beeld een sperwer als een speer uit de bomen omhoog gevlogen. Het onderste deel van de zwerm spat uiteen, maar je ziet dat de sperwer een enkele spreeuw isoleert en vervolgens deze ook grijpt.
De zwerm in Veenwouden is zo overweldigend dat ik het eerste kwartier niet weet wat ik moet fotograferen. Het is te massaal. Pas na enige tijd slaag ik erin om me te concentreren op delen van de zwerm. Het is onmogelijk om het gehele spektakel in één beeld vast te leggen. Maar eenmaal op gang zijn de foto mogelijkheden bijna onbeperkt.
Hele vluchten vogels, allerlei vormen in de lucht, beweging van groepen vogels, vogels als onderdeel van het landschap, noem het maar op. En als er dan ook nog een paar Exmoor pony's ten tonele verschijnen is het helemaal feest. Spreeuwen als onderdeel van het landschap op de achtergrond bij de pony's. Het kan niet op. Al met al maak ik binnen een uur een paar duizend foto's. En dan is het plotseling afgelopen. Net als in het Haaksbergerveen storten de spreeuwen zich als op commando massaal in het riet. Het schouwspel is binnen 15 seconden voorbij. Tot de volgende avond, wanneer de spreeuwen opnieuw zullen dansen.
Nog meer foto's van deze mooie avonden kun je vinden onder het tabblad fotoalbums en dan in het album spreeuwenzwerm. Veel kijkplezier.
Fotogroet Jan